Çökertme, Ege Bölgesi’nin özellikle Bodrum, Milas ve Muğla yöresine ait olan, derin bir halk hikâyesi barındıran ve duygusal yönü güçlü bir halk oyunudur. Bu oyun, sadece figürleriyle değil, aynı zamanda arkasında yatan ağıt tadındaki öyküsüyle de Türk halk kültürünün en etkileyici örneklerinden biridir. Çökertme oyunu, adını Bodrum yakınlarında yer alan “Çökertme” koyundan alır ve halk arasında bilinen Halil Efe Destanı ile özdeşleşmiştir.
Çökertme Hikâyesi: Halil Efe ve Gülsüm’ün Trajik Aşkı
Çökertme türküsü ve oyunu, zalim bir kaymakam tarafından sevdiği kızla evlenmesi engellenen Halil Efe’nin yaşadığı olayları anlatır. Halil, Gülsüm adında bir kıza âşıktır ancak köyün kaymakamı da Gülsüm’e göz koymuştur. Halil ve arkadaşları, Çökertme koyundan bir tekneyle kaçmaya çalışırken jandarmalar tarafından yakalanır ve Halil oracıkta vurularak öldürülür. Bu dramatik olay halkın belleğinde iz bırakır ve “Çökertme Türküsü” ortaya çıkar. Zamanla bu türküye uygun figürlerle oynanan halk oyunu gelişmiş ve Çökertme Zeybeği olarak halk arasında yayılmıştır.
Müzik ve Ritim Özellikleri
Çökertme oyununun müziği oldukça özeldir:
- Genellikle 9/8 ritim ölçüsüne sahiptir.
- Müziğin başı genellikle ağır ve duygusaldır, sonra tempolu ve kıvrak bölümler gelir.
- Bağlama, zurna, klarnet, bazen de keman eşliğinde çalınır.
- Ezgide hem hasret hem isyan vardır.
Bu yapı, oyunun hem trajik hem de coşkulu yönlerini dansa aktarır.
Figürler ve Anlamlar
Çökertme oyununun figürleri klasik zeybek figürlerinden ayrılır:
- Kadınsı ve kıvrak hareketler: Oyunun dramatik ve zarif yanını yansıtır.
- Omuz kırmaları ve ani dönüşler: Gerilimi ve kaçışı simgeler.
- Yavaş başlayıp hızlanan yapı: Halil Efe’nin önceki hüznü, sonra kaçış kararlılığına dönüşür.
Oyun hem tek kişi hem de karşılıklı (çiftli) oynanabilir. Özellikle düğün ve gösterilerde kadın-erkek birlikte oynanarak hem aşk hem isyan teması vurgulanır.
Kostüm Özellikleri
Çökertme Zeybeği oynayanların kıyafetleri yöresel dokuları taşır:
- Erkeklerde: Cepken, şalvar, kuşak, fes veya poşu.
- Kadınlarda: Bindallı, yazma, üç etek, yelek ve el işlemeleri.
- Ayakta geleneksel çarık veya yemeni kullanılır.
Kostümler oyun esnasında hem görselliği artırır hem de o dönemin atmosferini yaşatır.
Günümüzde Çökertme Oyunu
Bugün Çökertme, hem halk oyunları ekipleri hem de müzik toplulukları tarafından sahnelenen çok sevilen bir performanstır. Türk halk müziği repertuarındaki “Çökertme Türküsü” ile birlikte anılması, oyunun etki gücünü daha da artırmıştır. Özellikle Muğla ve çevresindeki festivallerde, düğünlerde ve kültürel gösterilerde oynanarak yaşatılmaktadır.
Sonuç
Çökertme, sadece bir halk oyunu değil; bir aşkın, bir ihanetin, bir kaçışın ve nihayetinde bir özgürlük çığlığının bedenle anlatımıdır. Ege’nin sıcak toprağında doğmuş bu oyun, türküyle birleştiğinde hem duygulandırır hem coşturur. Kerimoğlu gibi, Harmandalı gibi Çökertme de zeybek kültürünün farklı bir yüzünü gösterir: hüzünle dans etmeyi.
News
